نگاهی کوتاه به تاریخچه ی این فن بیانگر آن است که در آغاز پیدایش والیبال ، توپ هایی که پایین تر از حد کمر بازیکنان قرارمی گرفت ، با قسمت کف هر دو دست دریافت و ارسال می گردید . ولی چون چنین دریافتی معمولاً با مکث همراخ بود و علاوه برآن سرعت توپ باعث جدا شدن دست ها می شد ، این شیوه دوام چندانی نیافت . 

چندی بعد ، اهل فن روش دیگری را ابداع کردند که موجب شد مکث توپ در داخل دست ها کاهش یابد. با این روش توپ هایی که در سطح پایین بدن قرار داشت با پشت دست ها دریافت و ارسال میشد. اما به مرور زمان و افزایش سرعت توپ این روش نیز کارایی خود را ازدست داد ، زیرا سرعت توپ ،دست های دریافت کننده را از یکدیگر جدا می کرد و در نتیجه مانع از ارسال توپ به محل دلخواه می شد.

سرانجام ژاپنی ها"فن ساعد" را ابداع کردند که توانست جواب گوی همه ی نارسایی های مورد نظر باشد و در میان علاقه مندان به این ورزش مرسوم گشت .

آموزش فن ساعد :

در این بخش از تکنیک به دلیل شباهت زیاد آن با فن پنجه ف سعی می شود از شرح وضعیت های مشابه این فنون صرف نظر شود و حتی الامکان به نکاتی توجه گردد که مخصوص فن ساعد باشد. بنابراین لازم است هنگام تمرین فنون ساعد ، تذکرات لازم در این بارهاز سوی مربیان بازیکنان داده شود . برای یادگیری این فن توجه به این موارد لازم است :

-چهار انگشت برحسب عادت در داخل دست دیگر قرار داده می شود ، آنگاه شست ها به هم نزدیک می شوند و در امتداد هم وضعیت ساعد را به وجود می آورند (تصویر 2-14)

-سطح برخورد توپ با دست ها هر قدر بیش تر باشد ، به همان اندازه ارسال توپ به هدف مورد نظر دقیق تر خواهد بود .

-برای ایجاد سطح وسیع در ناحیه ی ساعد ، کافی است دست ها را از ناحیه مچ به طرف پایین بکشید .

- در کلیه حالات، ساعد و بازوی بازیکنان در امتداد یکدیگر قرار دارند و هیچگاه دست ها از ناحیه مفصل آرنج خم نمی شوند (دست ها کاملاً راست و کشیده هستند) .

- در هنگام دریافت توپ،چنانچه بازیکنان شکم و شانه های خود را به سمت داخل بکشد ، شرایط آسان تری برای دریافت او به وجود می آید .

-محل اصلی دریافت توپ کاملاً روی ساعد بازیکنان است این محل تقریباً به قطر دو انگشت بالاتر از مچ دست هاست .

-بالا تنه هم به سمت جلو متمایل است و پشت بازیکنان کاملاً صاف و سر به سمت بالا قرار دارد .

-فاصله پاها ، نسبت به هم ، اندکی بیش از اندازه ی عرض شانه هاست .

در دریافت و ارسال توپ در وضعیت روی سر ،بالاتنه تقریباً عمود برپاهاست .

وضعیت استقرار پاها :

به طور کلی با اتخاذ سه روش می توان نسبت به دریافت و ارسال توپ با ساعد اقدام کرد. البته لازم به یادآوری است که این شیوه ها برای اجرای فن پنجه نیز مناسب اند . بدیهی است بازیکنان برحسب عادت خود (راست دست و چپ دست بودن) شیوه مناسب را اتخاذ می کنند . این روش ها عبارت اند از :

1-پای چپ جلو و پای راست عقب 2- پای راست جلو و چپ عقب 3-هردو پا موازی .

همچنین باید دقت داشت که مراحل فراگیری فن ساعد نیز همانند سایر فنون در والیبال دارای دوبخش عمده ی "دریافت توپ" و "ارسال توپ" اند .

الف - دریافت توپ با ساعد : معمولاً توپ هایی که دارای سرعت اند و در ناحیه ی کمر و پایین تر از آن قرار دارند با ساعد دریافت می شوند . وقتی توپ در میدان دید بازیکنان قرار گرفت ، دست ها درجهت مسیر توپ در وضعیت آماده اند . در واقع مرحله دریافت با توقف کوتاه توپ دردست ها همراه است که این امر موجب کاهش سرعت توپ می شود و در نتیجه به افزایش کنترل آن کمک می کند . در این حالت ، وزن بیشتری روی پای عقبی متمرکز می شود و زوایای اهرم های بدن کم تر می شود و مرکزثقل به زمین نزدیک تر می گردد (تصویر 2-15) .

ب- ارسال توپ با ساعد : پس از دریافت توپ ، بلافاصله مرحله ی ارسال شروع می شود . در این مرحله بازیکن در نظر دارد توپ دریافتی را به طرف هدف معین ارسال کند . معمولاً ارسال توپ با هدایت دست ها به سمت جلو اجرا می شود . لازم به ذکر است که هدایت دست ها ،پس از جدا شدن توپ از ساعد نیز ادامه دارد و تا حد امکان به دنبال توپ کشیده می شود. انتقال وزن بدن ، از پای عقب به پای جلو ، در هدایت توپ به هدف مورد نظر بسیار موثر است . در این وضعیت برخلاف مرحله دریافت ، زوایای اهرم های دبن بیش تر (بازتر) می گردند و مرکز ثقل بدن نیز به سمت بالا هدایت می شود (تصویر 2-16)

اجرای ساعد در بالای سرع : چنانچه بخواهیم توپ به صورت ساعد در بالای سردریافت و یا ارسال شود ، باید نکات زیر مورد توجه قرار گیرد :

1-در این حالت بالا تنه تقریباً عمود بر اهرم های پاست .

2-زاویه ی دست ها نسبت به بدن تقریباً 90 درجه است .

3-کلیه اصول دریافت و ارسال توپ نیز در این حالت رعایت می شود (تصویر 2-17) .

اجرای ساعد به سمت پشت : در این شرایط بازی اجرای این فن ، نسبت به سایر فنون ساعد ، کم تر مشاهده می شود . ولی چنانچه بخواهیم توپ به صورت ساعد به سمت پشت ارسال شود ، لازم است نکات زیر مورد توجه قرار گیرد :

1- در این حالت زاویه بالا تنه نسبت به پاها بیش از 90 درجه باشد .

2- زاویه دست ها نیز نسبت به بدن از 90 درجه بیشتر  باشد .در این حالات مختلف این زاویه گاهی به 180 درجه می رسد .

3-دست ها در مسیر توپ هدایت می شوند و ارسال کننده می تواند از بالای سر مسیر حرکت توپ را مشاهده نماید (تصویر 2-18)

نمونه تمرین برای فن ساعد :

گفتنی است کلیه تمرینات فن پنجه را می توان به صورت فن ساعد نیز ، اجرا کرد .

تمرین بدون توپ :

بازیکنان در داخل زمین والیبال قرار می گیرند و در حالت ثابت وضعیت دست ها را همراه سایر اهرم های بدن به نمایش می گذارند . آنگاه مربی یک یک بازیکنان را کنترل و حرکات آن ها را اصلاح می کند . می توان به بازیکنان آموزش داد که با سه شماره سریعاً دست ها را در وضعیت ساعد قرار دهند (تصویر 2-19). شماره 1- جلو آوردن دست ها، شماره 2- قرار دادن یک دست در داخل دست دیگر ، شماره 3- نزدیک کردن شست ها به هم .

-بازیکنان به شکلی در زمین مستقر می شوند که بتوانند بدون برخورد با یکدیگرحرکات بدون توپ را اجرا کنند . از این بازیکنان خواسته می شود برای دریافت توپ فرضی به سمت جلو ، عقب ، راست و چپ حرکت کنند . در این حالت نحوه ی حرکت و وضعیت دست های آنان از سوی مربی کنترل و اصلاح  می شود (تصویر 2-20) .

تمرین با توپ :

-تمرین یک نفره : از بازیکنان خواسته می شود که هر کدام توپ خود را به هوا پرتاب کنند ، سپس در وضعیت ساعد ، آن را دریافت نمایند . (تصویر 2-21) .

-تمرین قبلی با یکبار زمین خوردن توپ اجرا می شود . آنگاه از بازیکنان خواسته می شود که همین حرکت را در جهات مختلف انجام دهند . چنانچه حرکات مورد نظر به وسیله ی بازیکنان بدون اشکال صورت گرفت ،از آنان خواسته می شود که توپ را بدون برخورد با زمین به طور متوالی در وضعیت عمومی دریافت و ارسال نمایند (تصویر 2-22) .

-تمرین دو نفره : بازیکنان دو به دو ، به فاصله تقریبی 4 متر در مقابل یکدیگر در داخل زمین مستقر می شوند . در این تمرین یکی از بازیکنان مجری و دیگری به عنوان هدف ، با پرتاب کردن توپ ، بازیکنان مقابل را در انجام تمرین کمک می کند . پس چند بار تکرار و اصلاح حرکات ، جای بازیکنان تعویض می شود . در پایان تمرین بازیکن پرتاب کننده ی توپ ، تغییر جا می دهد و در این حالت بازیکن دریافت کننده ، توپ را به محل جدید ارسال می کند (تصویر 2-23) .

تمرین سه نفره و گروهی : تمرینات سه نفره و گروهی را که در درس فن پنجه ارائه شد با فن ساعد ترکیب می کنیم و از بازیکنان می خواهیم که توپ ها را با دو ضربه (ساعد و پنجه) به بازیکن مقابل و... ارسال کنند (تصویر 2-24) .

منابع :

صفحات 26 الی 31 از کتاب آموزش والیبال ، نویسنده حسین توسلی

براتیون ،باب و برید کلیپ : آموزش تکنیک و تاکتیک در قالب تمرینات ، ترجمه غلامرضا سراج زاده ، حسین توسلی،انتشارات فدراسیون والیبال ،تهران ،1368

گرداوری و تنظیم عادل خدر خوجه 

آشنایی با آمادگی بدنی در ورزش والیبال + آموزش تمرینات بدنی

آشنایی کامل با تکنیک های مقدماتی والیبال / بخش نخست پاس پنجه !

تمریناتی برای تقویت قدرت مچ و ساعد در والیبال !